nazi te venlo
Uit het persbericht van de jury van de J. Greshoffprijs 2012:
In zijn meesterlijke Nazi te Venlo komen alle motieven uit Hüsgens eerdere werk op een fraaie manier tot samenhang: van zijn fascinatie met Korea, tot zijn niet aflatende onderzoek naar de voor- en achterkant van de Romantiek, zijn politiek-maatschappelijk engagement en zijn grote maar kritische liefde voor Duitsland en de Duitse cultuur. De manier waarop Hüsgen met omtrekkende bewegingen werkelijk iets zegt over wat de oorlog betekent en heeft betekend en dat combineert met een zoektocht naar overgrootvader Hüsgen die uiteindelijk ‘kundig aan de geschiedenis ontsnapte’ dwingt bewondering af.
Met grote kennis van zaken maakte Lucas Hüsgen uit al deze ingrediënten een boek dat meer is dan een doorsnee-essaybundel.
*
Naast alles wat de jury hier aanduidt, spreekt dit boek zich onder meer ook uit over de complexiteiten rond Harry Mulisch en Adolf Eichmann. Dat stuk in zijn eerste maar niet wezenlijk afwijkende versie uit De Gids, staat hier. Abdelkader Benali wijdde er een televisie-uitzending aan waarin ik mijn zegje deed, maar die lijkt van het net verdwenen.
Niet alleen het verleden komt aan bod. Nazi te Venlo waarschuwt (2011) voor de opkomst van extreem-rechts, extreem nationalisme. Dat leek toen nog relatief vergezocht, maar inmiddels ziet het er op dat punt alom steeds slechter uit, oorlog incluis. Het boek legt verder een verband met computertechnologie, geredeneerd vanuit de voorloper van IBM, gebruikt voor de organisatie van de Shoa. Dat stuk eindigt na een uitvoerige redenering als volgt:
Maar de machine, die zogenaamde verbeelding van onze verbondenheid met de natuurlijke processen, is nu juist de kracht die de schaarste dag na dag verder opdrijft. En als mensen kunnen handelen alsof zij geloven dat de finesses van de machine bij wijze van straf kunnen worden toegepast op bevolkingsgroepen die zij verantwoordelijk stellen voor schaarste en die zelf weer worden opgevat als personificatie van de machten achter de machine, dan kunnen zij dit bij toenemende schaarste uiteindelijk ook de aarde aandoen. Als je dit aan kunt richten met mensen die jou in de ogen kunnen kijken, dan is het eens te makkelijker bij wezens die dat niet doen.
Zo kennen de vele boeken en films over de Shoah een heel speciale tragiek. De door hen welhaast geritualiseerde herinnering toont dat je het met doelgerichte vernietiging ver kunt schoppen. De herinnering aan de Shoah vormt niet alleen een waarschuwing, ze bevat ook de dreiging van aansporing en verlokking. Ooit las ik berichten volgens welke Noord-Koreaanse concentratiekampbewakers de SS welbewust in wreedheid naar de kroon proberen te steken. Maar zo doelgericht hoeft het zich niet eens te voltrekken. Als je de machine op gelijke voet kunt plaatsen met de innerlijke wateren van het onbewuste, zoals Theweleit dat uitdrukt, dan kun je ook de natuur met haar eigen middelen afstraffen voor de schaarste die wij creëren – wat dan meteen meer straf vereist, omdat de straf weer het vergrijp is. Zo zullen de mensen die genieten van de machine zichzelf met veel genoegen blijven straffen, totdat de straf ook hen bereikt.)
…hoop ik op mijn ongelijk
*
Dat doe ik inmiddels eens te meer.
Overigens staat er tegen het einde van het boek een storende fout. Het boek had - bij tijdig opmerken - anders kunnen eindigen. Ja: het is allemaal een kwestie van heel goed opletten.
*
Nazi te Venlo werd uitgegeven door het balanseer.